We hadden al eens geschreven over navigatie apparatuur aan boord van de Dreg IV. Zie: https://dregiv.blogspot.com/2013/12/waar-is-de-dregboot.html#more .
Dat ging vooral over wat er was en niet meer is, zoals een Decca Navigator Mk12.
Eind 2021 kregen we een foto toegestuurd van Niek de Kroon, die begin jaren '70 met de Dreg IV en o.a. de Zeefakkel van Zeeland tot de Waddenzee onderweg was om te zorgen dat obstakels onderwater in kaart gebracht werden. En: daarop is een Decca Mk 12 te zien aan boord van de Dreg IV!
Van Niek de Kroon weten we dat de Mk12 aan boord gebruikt werd. En dat ook gebruik gemaakt werd van een tijdelijk gehuurde Decca Hi-Fix, vaak aan boord van de Zeefakkel en/of Snellius. De Hi-Fix had een hogere nauwkeurigheid. De Hydrografische dienst was dus begin jaren '70 een fanatieke Decca gebruiker.
 |
| Dreg IV met tonnenlegger Zaandam op de Waddenzee. |
We hadden al een elektrisch schema waar een Decca op ingetekend stond, maar nu dus bewijs van een Decca in actie.
Dan gaat het wel kriebelen, zou er nog ergens een systeem zijn dat de lege plek stuurboord voor in de stuurhut op kan vullen?
Er zijn genoeg Mk12's gemaakt, duizenden, bijna 10.000.
 |
| Decca Navigator, links voor Mk12, rechts Mk21. |
De Dreg IV is blij met de hulp van een oud-Marine man die ons eerder geholpen had met speur- en zoektochten. En zoeken kan hij, zo was hij in staat de radiohut van de Geertje Buisman, de reuzin van Zwartsluis, weer nagenoeg kompleet te krijgen, en de whereabouts van de verschillende schepen van die rederij in kaart te brengen, zie: https://www.kustvaartforum.com/viewtopic.php?t=7582&start=320
Er wordt gemaild en gegoogeld, Denemarken, Engeland, maar veel komt er niet uit.
 |
| Zo simpel kan het zijn, gewoon een berichtje in de krant. |
Na enige tijd en een paar doodlopende wegen komt er een hoopgevend bericht. Er is nog een Decometer of Decca Bowl, zo een die op de Dreg IV gestaan heeft. Opgestuurde foto's tonen een net en compleet apparaat, en hij wordt ons ter beschikking gesteld. In Nederland nota bene, mooier kan niet!
 |
| En jawel, een keurige Decometer. |
Hij wordt ter beschikking gesteld door een oud gediende met een jong hart uit de Maritime wereld.
Jaren lang als scheepsagent werkend zijn er schepen voorzien van de nodige materialen en diensten. Ook Decca-kaarten werden aan boord geleverd, o.a. van de Decca ketens waar de volgende reis naar toe ging. Toen het Decca systeem niet meer actueel was, werd ook gezorgd voor de afvoer van de overbodige apparatuur. De Dreg IV krijgt dus een Mk12 die al over de wereld gezworven heeft.
 |
| Lijst met Decca ketens. |
In Nederland, en dus voor gebruik door de Hydrografische dienst, waren twee Chains of ketens van belang, keten 2E en 9B. Op de kaarten die de Hydrografische dienst maakte van de Nederlandse kustwateren staat vermeld welke keten mee ingetekend is, doorgaans alleen de Groene en de Rode Decca-lijnen. Dat omdat de kans dat men zich op dezelfde kaart "aan de verkeerde kant van de lijn Master-Slave"bevindt, klein is. De "verkeerde" kant valt buiten de kaart, de Paarse lijnen zijn dus niet nodig om te kiezen waar men Groen en Rood moet aflezen.
 |
| De twee Nederlandse Decca ketens, 2E en 9B. |
Elke keten bestond uit een Master, Zwart, en twee Slave zendmasten, Groen en Rood, en vaak nog een derde Slave, Paars. Voor de Nederlandse kust werd ook gebruik gemaakt van zenders opgesteld in Denemarken, Hoejer, Duitsland, Zeven, en Belgie, Westdorpe.
 |
| Zendmasten en antennekoppelhuisje met de spoelen in Zeven, D. |
De zendmasten waren zo'n 100m hoog en er hoorde een gebouwtje bij met de spoelen om de antenne aan de zender te koppelen. De zenders en een noodstroom voorziening stonden op korte afstand in weer een ander gebouwtje.
 |
| Controleapparatuur links en rechts de eindtrappen van de zender. |
Het bereik van de zenders was 's nachts zo'n 250km, later na verbeteringen werd dat bijna 400.
De nauwkeurigheid was verder van de zender en 's nachts bij slecht weer minder. Om enig idee te hebben van hoe nauwkeurig de Decca plaatsbepaling was, gaf Decca kaarten uit waarbij per keten te zien was wat de te verwachtten precisie van de geplotte positie was. Als je dat vergelijkt met de huidige GPS nauwkeurigheid, dan had Decca toch wel iets van navigeren met een ei, van Columbus.
 |
| Een paar honderd meter kon je er zo maar naast zitten, ook in Den Helder. Foto archief "Geertje Buisman" |
De aanloop van de Rotterdamse haven was toen een van de drukst bevaren gebieden ter wereld, waarbij de betrouwbaarheid en nauwkeurigheid van Decca van groot belang was. Keten 2E was speciaal zo opgezet dat navigeren van en naar Rotterdam maximale veiligheid bood.
 |
| Zendmast te Finsterwolde, foto Bork Sloopwerken. |
Decca navigatie werd gedurende de jaren '90 steeds meer verdrongen door satelliet navigatie. Dat was makkelijker, nauwkeuriger en overal bereikbaar. Het officiële einde van de Decca ketens was in 2000, het systeem werd buiten gebruik gesteld. In 2011 werd de Master in Finsterwolde ontmanteld.
 |
| Einde zendmast te Finsterwolde, foto Bork Sloopwerken. |
Bij de foto's van Niek de Kroon zat een in Nederland gemaakte foto uit '69 van de stuurhut van de Snellius, waarbij de Decca Mk12 in beeld is. Niet heel duidelijk, maar toch. In '69 waren er nog 3 Dregboten en ook de Zeefakkel was nog inzetbaar. De plek waar men was, was kennelijk een hydrografische werkplek. En: waar is dat dan, en is daar dan ook Dregboot?
 |
| Brug Snellius in 1969, met opengeklapte Decometer. |
De gekozen keten is 9B, dus keten de Friese Eilanden, het schip bevindt zich dus op deWaddenzee of langs de Noordzeekust boven IJmuiden.
 |
| Decometer Snellius, keten 9B. |
De meest linker "klok", in het Engels "Gasometer", van de Decometer geeft de positie Rood weer, die midden onder Groen. De rechter is Paars, maar die Decca-lijnen zijn niet altijd op de kaarten mee gedrukt. Elke klok heeft twee wijzers, een lange voor de Lane waarin men zich bevindt, en een korte voor waar men zich in die Lane bevindt, in 0,1 Lane. Nu heeft een Lane niet alleen een getal, maar ook een letter om voldoende Lane's te kunnen nummeren. Die letters worden weergegeven in een venstertje net onder het midden van de klok. Helaas is die letter op de foto niet erg goed leesbaar, reconstrueren waar de Snellius op dat moment was is dan lastig.
 |
| De Jakob ergens aan het werk. |
Op een tweede foto, ook van Niek de Kroon, nu uit '72, is bijboot "Jakob" van de Zeefakkel te zien. Ook hier is een Decometer in beeld, maar zelfs met moderne elektronische "verbeterings"-technieken zijn de letters ook hier niet goed af te lezen.
 |
| Decometer Jakob, keten 9B |
 |
| Decca keten 2E en 9B. |
 |
| Lane's Groen D36 tot E44. |
Kaart 1350N van de Nederlandse kust geeft maar een klein deel van de Noordzee weer, er kan volstaan worden met alleen Groen en Rood voor de plaatsbepaling met keten 9B.
 |
| Lane's Rood C12 tot D2. |
Op de kaart is door een vorige gebruiker iets ingetekend. Dat ligt in het gebied 9B. De Decca coordinaten zijn ongeveer Rood C18,6 en Groen E45,3. Als de vorige kaarteigenaar een Decca aan boord had en die gebruikte, dan kunnen we die positie op de Gasometers laten zien.
 |
| Zo moet dat er uitgezien hebben. |
We hopen ooit betere foto's te krijgen waarop de letters op de Gasometer's wel met zekerheid uit te lezen zijn, zodat we kunnen plotten waar de Dreg IV, of een bijbehorend hydrografische vaartuig, met zekerheid aan het werk geweest zijn.
Dankzij iemand die bewaard heeft wat ooit onmisbaar was en die wilde dat dat op een goede wijze bewaard bleef, heeft de Dreg IV weer een Decca aan boord.
 |
| Decca Navigator Mk12. |
We zijn erg blij dat de Decca Mk12 ter beschikking gesteld is, zonder hulp was het ons niet gelukt weer een stukje Dreg-geschiedenis toe te voegen.
 |
| Hulp uit onverwachte hoek. |
Dank ook aan Jerry Proc, zie: http://jproc.ca/hyperbolic/decca.html, voor de gegevens en de afbeeldingen. Hij heeft de geschiedenis van de hyperbolische navigatie, niet alleen die van Decca, uitgezocht en vastgelegd. De rechten van de afbeelding van de gebruikte zeekaarten ligt bij het Bureau voor Hydrografie. En dank aan Niek de Kroon voor het toezenden van zijn foto's.
